Genel Bilgi

Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yolu, 23 Eylül 2012 tarihi itibariyle hukuk sistemimize girmiştir. Bireysel başvuru, temel hak ve özgürlükleri kamu gücünün işlem, eylem ya da ihmali nedeniyle ihlal edilen bireylerin diğer başvuru yollarını tükettikten sonra başvurdukları ikincil nitelikte bir başvuru yoludur. Kişiler, Anayasa’da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) kapsamındaki birinin kamu gücü tarafından ihlal edilmesi durumunda Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruda bulunabilmektedirler.

Anayasa Mahkemesi, kamu işlemiyle bir temel hakkın ihlal edildiğini tespit ederse, bu ihlalin giderilmesi için ilgili mahkeme tarafından yeniden yargılama yapılmasına hükmedebilir. Ancak yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar yoksa başvurucu lehine uygun bir tazminata hükmedebilir. Tazminat miktarının tespitinin daha ayrıntılı bir incelemeyi gerektirmesi halinde, Mahkeme genel mahkemelerde dava açılması yolunu da gösterebilir. Bunlar dışında, Anayasa Mahkemesi kararında gerekli görüldüğü takdirde, ihlalin ve sonuçlarının hangi şekilde ortadan kaldırılacağı hususunda yapılması gerekenler de belirtilir.

Bireysel başvuruya konu olamayacak haklar ve işlemler şunlardır:

• Türkiye’nin taraf olmadığı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne Ek Protokollerde yer alan haklar,
• Anayasa’da yer alan ancak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Ek Protokollerinde yer almayan haklar,
• Yasama işlemleri (kanunlar, kanun hükmünde kararnameler, TBMM kararları)
• Düzenleyici idari işlemler (tüzükler, yönetmelikler, genelge, yönerge, tebliğ, sirküler gibi farklı adlarla yayınlanan yönetmelik benzeri işlemler)
• Yargı yolunun kapalı olduğu işlemler (spor tahkim kurulları kararları, Yüksek Seçim Kurulu kararları, Yüksek Askeri Şura kararları, olağanüstü hal kanun hükmünde kararnameleri, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu kararları)

​Mevzuat

Anayasa

Madde 148 – Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler ve bireysel başvuruları karara bağlar. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler. Ancak, olağanüstü hallerde, sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz.

Kanunların şekil bakımından denetlenmesi, son oylamanın, öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığı; Anayasa değişikliklerinde ise, teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlıdır. Şekil bakımından denetleme, Cumhurbaşkanınca veya Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin beşte biri tarafından istenebilir. Kanunun yayımlandığı tarihten itibaren on gün geçtikten sonra, şekil bozukluğuna dayalı iptal davası açılamaz; def'i yoluyla da ileri sürülemez.

(Ek fıkra: 7/5/2010-5982/18 md.) Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır.

(Ek fıkra: 7/5/2010-5982/18 md.) Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz.

(Ek fıkra: 7/5/2010-5982/18 md.) Bireysel başvuruya ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir. 

Anayasa Mahkemesi Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar.

(Ek fıkra: 7/5/2010-5982/18 md.) Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ile Jandarma Genel Komutanı da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanırlar.

Yüce Divanda, savcılık görevini Cumhuriyet Başsavcısı veya Cumhuriyet Başsavcıvekili yapar.

(Değişik beşinci fıkra: 7/5/2010-5982/18 md.) Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilir. Genel Kurulun yeniden inceleme sonucunda verdiği kararlar kesindir.

Anayasa Mahkemesi, Anayasa ile verilen diğer görevleri de yerine getirir. 

Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun

Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usuleri Hakkında Kanun'daki bireysel başvuru yolu ile ilgili maddelere ulaşmak için tıklayınız.

• Madde 45 - Bireysel başvuru hakkı
• Madde 46 - Bireysel başvuru hakkına sahip olanlar
• Madde 47 - Bireysel başvuru usulü
• Madde 48 - Bireysel başvuruların kabul edilebilirlik şartları ve incelenmesi
• Madde 49 - Esas hakkındaki inceleme
• Madde 50 - Kararlar
• Madde 51 - Başvuru hakkının kötüye kullanılması

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'ndeki bireysel başvuru yolu ile maddelere ulaşmak için tıklayınız:

• Madde 59 - Bireysel başvuru formu ve ekleri
• Madde 60 - Formun ve eklerinin hazırlanmasına ilişkin ilkeler
• Madde 61 - Başvurucunun temsili
• Madde 62 - Bireysel başvuru harcı ve adlî yardım
• Madde 63 - Başvurunun yapılabileceği yerler
• Madde 64 - Başvuru süresi ve mazeret
• Madde 65 - Bireysel Başvuru Bürosu
• Madde 66 - Form ve eklerinin ön incelemesi ve eksiklikler
• Madde 67 - Bireysel başvuruların Bölümlere ve Komisyonlara tevzii
• Madde 68 - Başvuruların inceleme sırası
• Madde 69 - Yazışmalar
• Madde 70 - Bilgi, belge isteme ve tebliğ
• Madde 71 - Adalet Bakanlığına bildirim
• Madde 72 - Bölüm ve Komisyonlarda oylama ve karar
• Madde 73 - Tedbir kararı
• Madde 74 - Duruşma
• Madde 75 - Pilot karar usulü
• Madde 76 - Karar taslaklarının hazırlanması
• Madde 77 - Komisyon kararlarının şekli
• Madde 78 - Bölüm kararlarının şekli
• Madde 79 - İhlal kararı ve ihlalin giderilmesi
• Madde 80 - Düşme kararı
• Madde 81 - Kararın imzalanması, tebliği ve yayımlanması
• Madde 82 - Tavzih ve maddi hataların düzeltilmesi
• Madde 83 - Başvuru hakkının kötüye kullanılması
• Madde 84 - Genel hükümlerin uygulanması
• EK - 1

​

Başvuru Usulü

Bireysel başvuru yapmak isteyen kişilerin mağdur statüsüne sahip olması gereklidir. Bunun için ihlale yol açtığı iddia edilen işlem, eylem ya da ihmalin güncel, kişisel bir hakkı doğrudan etkilemesi gerekmektedir.

Anayasa Mahkemesi’ne gerçek ve tüzel kişiler bireysel başvuruda bulunabilmektedir. Ancak özel hukuk tüzel kişileri sadece tüzel kişiliklerine ait hakların ihlal edildiği iddiasıyla başvuru yapabilmektedir. Bununla birlikte kamu tüzel kişileri ise bireysel başvuru hakkına sahip değildir. Yabancılar ise, yalnızca Türk vatandaşlarına tanınan haklarla ilgili olarak bireysel başvuruda bulunamamaktadır.

Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru, başvurucunun isteğine bağlı olarak bir avukat aracılığıyla yapılabilir. Avukat aracılığıyla başvurmak isteyen kişiler bir avukata ücret ödeme gücüne sahip değilse, bulunduğu ilde bulunan baronun adli yardım servisine başvurarak ve başvurusunda baro tarafından talep edilen bilgi ve belgeleri sunmak kaydıyla kendisine ücretsiz olarak bir avukat tayin edilmesini talep edebilirler.

Anayasa Mahkemesi’ne yapılacak bireysel başvurular için öncelikle Mahkeme tarafından hazırlanan ve Anayasa Mahkemesi’nin resmi internet sitesinde yer alan formun doldurulması gerekmektedir. Başvuru formunun özlü bilgileri içerecek biçimde doldurulması ve ekler hariç 10 sayfayı geçmemesi beklenmektedir. Formun 10 sayfayı geçmesi durumunda formda başvuruya konu olayların özetine yer verilmesi ve formun “Açıklamalar” bölümünde yer verilen açıklamalara ilişkin 10 sayfayı geçmeyen özetin forma eklenmesi gerekmektedir.

Başvuru formuyla birlikte sunulması gereken belgeler şunlardır:

• Başvuru bir avukat aracılığıyla yapıldıysa avukatın yetki belgesinin aslı veya vekaletnamesinin onaylı örneği,
• Başvuru kanuni temsilci tarafından yapıldıysa temsilcinin yetkili olduğuna dair belgenin aslı veya onaylı örneği,
• Başvuru harcının ödendiğine dair belgenin aslı,
• Başvurucu Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ise nüfus cüzdanı örneği, yabancı ise geçerli bir kimlik belgesinin (sürücü belgesi, pasaport vb.) onaylı bir örneği,
• Başvurucu tüzel kişi ise tüzel kişi adına başvurucu yapan kişilerin tüzel kişiliği temsile yetkili olduklarını gösteren belgenin aslı veya onaylı örneği,
• Son tüketilen başvuru yolunda verilen kesin kararın veya yapılan işlemin tebellüğ belgesi,
• Başvuru formunda ihlal iddialarının dayandırıldığı belgelerin asılları veya onaylı örnekleri,
• Tazminat talebi varsa zarar ve miktarına ilişkin belgeler,
• Başvuru otuz günlük süre içerisinde yapılmamışsa haklı mazereti ortaya koyan belgelerin aslı veya onaylı örneği,
• Adli yardım talep edilmişse başvurucunun başvuru harcını ödeyecek durumda olmadığını gösteren belgelerin aslı veya onaylı örneği ve kimliğin gizli tutulması talep ediliyorsa bunun gerekçelerine dair belgelerin aslı veya onaylı örneği.

Bireysel başvuru formu doğrudan Anayasa Mahkemesi’ne verilebileceği gibi, mahkemeler aracılığıyla veya yurtdışı temsilcilikler aracılığıyla Anayasa Mahkemesi’ne gönderilebilir. Başvurunun mahkemeler aracılığıyla yapıldığı durumda, herhangi bir mahkemeye yapılması mümkündür.

Başvuruların posta, e-posta veya faks aracılığı ile yapılması mümkün değildir. Posta yoluyla yapılan başvurular Mahkeme tarafından reddolunmaktadır .

Anayasa Mahkemesi’ne başvuru dili Türkçe’dir. Türkiye’de konuşulan başka bir dilde veya yabancı herhangi bir dilde başvuru yapılması mümkün değildir.

Başvurucuların başvuru formunda belirtilen kişisel bilgilerini eksiksiz doldurması gerekmekle birlikte, başvurucular, haklı bir gerekçenin varlığı halinde, bu gerekçelere dair mevcut belgelerin Mahkeme’ye sunulması kaydıyla kimliklerinin gizli kalmasını talep edebilmektedirler.

Bireysel başvuruda bulunmadan önce, başvurucunun ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için kanunlarda öngörülmüş olan idari ve yargısal başvuru yollarının tamamını tüketmiş olması gereklidir. Ancak başvuru yollarının tüketilmesi koşulu ancak etkili ve erişilebilir başvuru yolları için geçerlidir.

Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüketildiği tarihten, başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz günlük süre içerisinde yapılması gerekmektedir. Ancak haklı bir mazeret sebebiyle bu süre içerisinde başvurulamadığı durumlarda, mazeretin kalktığı tarihten itibaren 15 gün içerisinde başvurulmasına olanak tanınmıştır. Hangi durumlarda mazeretin haklı olduğu Anayasa Mahkemesi’nin takdirindedir.

Anayasa Mahkemesi’ne yapılacak bireysel başvurular harca tabidir ve harç miktarı her sene arttırılmaktadır. 2016 yılı için belirlenen harç miktarı 239,50 TL’dir.

Bireysel başvuru harcının başvurucu tarafından karşılanması mümkün değilse, adli yardımdan yararlanmak için Anayasa Mahkemesi’ne başvurulması mümkündür.  Adli yardım talebinde bulunmak isteyen kişilerin bireysel başvuru formunun son sayfasında yer alan “SONUÇ TALEPLERİ” başlıklı bölümde başvuru harcını ödeyemeyecek durumda olduğunu ve adli yardım talebinde bulunduğunu ve adli yardımdan yararlanabilecek durunda olduklarını kanıtlayacak belgeleri de başvurularına eklemeleri beklenmektedir.

Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkında ayrıntılı bilgi için, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları'ndan çıkmış olan Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru Rehberi başlıklı kitaptan faydalanabilirsiniz.